واقعیت و رویا

نوشته : علیرضا پیروزان



محمد محمد علی ، نویسنده ایرانی برای خوانندگان و علاقه مندان ادبیات
ایران نامی آشناست او یکی از نویسندگانی است که به نخستین فستیوال بین
المللی ادبیات برلین دعوت شد و آثار موفقی مانند « نقش پنهان» - « برهنه
در باد » - « آدم و حوا » و...را در کارنامه خود به همراه دارد ، گو اینکه
عرصه فعالیت های ادبی محمد علی تنها به رمان محدود نمی شود و کتابهایی در
قالب مجموعه داستانهای کوتاه مانند « ازما بهتران »- « چشم دوم »- « دریغ
از رو به رو» و البته مقالات ادبی و گفتگوهای فنی مانند « سه گفتگو با
احمد شاملو - محمود دولت آبادی –مهدی اخوان ثالث » را نیز در بر می گیرد.

کتاب حاضر ، حاصل گفتگوی علیرضا پیروزان با محمد محمد علی داستان نویس
معاصر ، سال شمار زندگی او و کتاب شناسی آثار است که به ابتکار پیروزان
کتاب شناسی نقد آثار محمد علی نیز به کتاب اضافه شده است تا خواننده با
دیدگاههای فنی کارشناسان ادبی در باب آثار محمد علی آشنا شود.گفتگوها از
دوران کودکی نویسنده آغاز می شود و تا امروز ادامه می یابد .

در بخش اول ، با عقاید سیاسی – خاطرات کودکی و فعالیت های اجتماعی و
فرهنگی دوران جوانی- فضای فرهنگی و اجتماعی ایران 1330-1340 و...آشنا
خواهیم شد . تهران قدیم در کانون بخش « از کودکی تا امروز» قرار دارد و
خوانندگان می توانند چگونگی تغییر و تحول تهران و تبدیل آن از قصبه هایی
پراکنده به شهری بزرگ را از دیدگاه موشکافانه محمد علی ببیند و همراه وی و
هم نسلانش فراز اقتصادی سالهای 1340 و انقلاب سفید را که تاثیری شگرف در
شرایط اجتماعی- اقتصادی و بالطبع فرهنگی ایران گذاشت ، تجربه کنند . هنر
فرزند جامعه خویش است و ادبیات که یکی از بارزترین نمودهای خلق هنری است،
نمی تواند از مجموعه تحولات اقتصادی- سیاسی و اجتماعی جامعه خود
تاثیرنپذیرد . این بحثی است که پیروزان و محمد علی در بخش نخست مقدماتی و
داده های اطلاعاتی و آماری اش را فراهم می آورند ( از قبیل تحولات اقتصادی
حاصل از بالا رفتن قیمت نفت – رشد ناموزون عرصه های اقتصادی و فرهنگی –
قیام اقلیتی از نویسندگان نوین ایران برای رشد و اعتلای فرهنگی و مبارزه
با غرب زدگی و...) و در بخش « ادبیات مشروطه ایران» به بسط و تشریح آن می
پردازند و چگونگی تولد ادبیات نوین در ایران و تاثیراتی را که از شرایط
اجتماعی – فرهنگی داخل کشور و موجی از آثار ادبیات نوین در اروپا و آمریکا
پذیرفته بود، مورد بررسی قرار می دهند. مباحثی در باره تولد ادبیات نوین
در دوران مشروطه ، بحث و بررسی درباره نویسندگانی مانند مخبرالدوله هدایت-
علی اکبر دهخدا- جهانگیرخان صوراسرافیل، تشریحی بر آشنایی نویسندگان
مشروطه با ادبیات نوین ( مانند دیگر جنبه های فرهنگی- اجتماعی عصر روشنگری
اروپا و در نهایت مقایسه آثار این بزرگان با آثار شهیر اروپایی و
نویسندگان نامدار غربی همگی به بخش دوم کتاب مربوط می شود. اطلاعات بالای
دو طرف گفتگو در باب ادبیات مشروطه و نهضت ادبی ایران سبب شده تا قدرت شرح
و بسط مطالب افزایش بیابد و از گفتگوهای کلی و مباحث عمومی بخش اول فاصله
بگیرد . این که ادبیات نوین به مانند درختی نوپا چگونه در عرصه فرهنگی( که
در بخش اول با خصوصیات کلی آن آشنا شدیم ) و اجتماعی کشورسربلند کرد واز
چه جریانهایی تغذیه شد و در مقابل چه توفانهایی مقاومت کرد تا به مرحله
کنونی رسید از عمده مباحث مطرح شده در بخش دوم است .

کاستی ها و نقاط قوت این درخت نوپا و میزان ارتباط آن با ادبیات کلاسیک
ایران و همچنین تعامل و برخورد آن با شرایط اقتصادی – سیاسی و اجتماعی
ایران ( که به موازات یکدیگر در حال پوست انداختن و تغییر و تحول بودند)
حاصل مباحث بخش دوم است . فاکتورهایی که در بخش سوم برای تحلیل موقعیت
فعلی ادبیات ایران در دنیا مورد استفاده قرار می گیرد.

تکنیک های علیرضا پیروزان برای استخراج مجموعه ای متنوع از اطلاعات و
اندیشه های محمد علی در جای خود دارای اهمیت فراوان است به طوری که مباحثی
متعدد از قبیل ، ادبیات جهان ، سنت های ادبیات پست مدرن ، رمان و رمان
نویسی در ایران و جهان ، ادبیات سیاسی ، آموزش قوانین داستان نویسی و...
مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. تسلط دو طرف گفتگو برادبیات نوین ، رمان و
ادبیات پست مدرن ، تکنیک های مدرن داستان نویسی و سیرتغییرتحول در عرصه
شعر و مقایسه آن با موقعیت شهر در ادبیات و جامعه ایرانی از نکات جالب
توجه و نقاط قوت کتاب حاضر است به طوری که خود می تواند به تنهایی و در
مقاله ای مجزا در دسترس علاقه مندان قرار گیرد!!

پس از بررسی ادبیات ایران و جهان نوبت به آثارمحمد علی می رسد که خود
نشانه حسن تدبیر پیروزان در تشریح آثار محمد علی است چرا که خواننده قادر
خواهد بود از طریق مقایسه فاکتورها و خصوصیات آثار محمد علی با مجموعه
مباحثی که در بخش دوم و سوم مطرح شد« ادبیات مشروطه و فستیوال برلین» به
ارزیابی دقیق ترآثارنویسنده اقدام کند ، گو اینکه سنگ محک و ترازوی این
ارزیابی در همین کتاب در اختیار او گذاشته شده است ، سنگ محکی که با توجه
به غنا و تنوع مطالب مطرح شده در آن می تواند در باره نویسندگان دیگرنیز
مورد استفاده قرار گیرد . علیرضا پیروزان با طراحی بخش « محمد علی در
آیینه آثار» ابتدا خوانندگان را بافضای فکری و اتمسفرحاکم بر اندیشه ها و
اعتقادات محمد علی آشنا می سازد و سپس به نقد و بررسی چهار رمان محمد علی
اقدام می کند .

بدین واسطه ، میتوان این بخش را به مانند دیباچه ای بر شرح و نقد چهار
رمان محمد علی دانست . همان گونه که پیروزان در مقدمه کتاب اشاره کرده است
، گفتگو در مورد رمان بسیار ساده انجام شده است تا برای خوانندگان غیر
حرفه ای ادبیات جالب تر و جذاب تر باشد زیرا به اعتقاد او نویسندگان و
منتقدان باید در مرحله نخست قشر گسترده ای از جامعه را مخاطب خود قرار
دهند و جذب مطالعه ادبیات سازند و پس از این مرحله به طرح مسایل فنی تر
اقدام کنند. سیاستی که در کتاب شناسی نقد آثار محمد علی ، توسط پیروزان
دنبال شده است تا خواننده علاوه بر آشنایی فنی تر و دقیق تر با نکات
داستان های محمد علی به خواندن آثار او ترغیب شود .

عنوان کتاب نیز، چنانکه پیروزان به آن اشاره کرده است ، از دل آثار محمد
علی بیرون آمده است زیرا که اکثریت آثار او در فضای ناشناخته و تعلیق میان
« واقعیت و رویا » گام برمی دارد . در پایان باید اضافه کرد کتاب حاضر به
واسطه دید و نگاه فنی و حرفه ای به انجام گفتگو و پرهیز از حاشیه رویهای
تبلیغاتی، گامی بلند و ارزشمند برای طرح چنین مطالبی برداشته است و
امیدهای فراوانی را برای نشر کتابهایی از این دست زنده کرده است که به
درجای خود باید مورد تقدیر و تحسین قرار گیرد .

نوشته شده در پنج شنبه 89/1/12ساعت 8:40 عصر توسط سارا نظر تو چیه؟ ( ) |